Ocena nasienia knurów cz.2

Data publikacji: 2020-12-02

Plemnik to męska komórka płciowa składająca się z trzech zasadniczych części: główki, szyjki i witki, każda z nich spełnia specyficzne funkcje. Główka plemnika ma kształt rakiety tenisowej o przedniej krawędzi wyraźnie zaokrąglonej, stopniowo rozszerzającej się do połowy swej długości a następnie zwężającej się nieznacznie w kierunku do podstawy.

Przednią cześć główki pokrywa akrosom, który odgrywa szczególną rolę w kontakcie z komórką jajową. Akrosom zawiera enzymy (hialuronidazę i akrosynę) rozpuszczające osłonki jaja w procesie zapłodnienia. Zasadniczą strukturą główki plemnika stanowi jądro, w którym znajduje się kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA) - nośnik informacji genetycznej.

Tylna część główki ma zagłębienie stawowe (implantacyjne), przesunięte nieco w bok od swej długiej osi, jest to miejsce przyczepu witki. Główka połączona jest z witką poprzez szyjkę. Jest to najkrótsza cześć plemnika, tutaj bierze swój początek włókno osiowe, biegnące dalej przez całą witkę. Witka umożliwia plemnikowi ruch, skład się z trzech podstawowych części: wstawki, części głównej i końcowej. Zbudowana jest z włókienek tworzących tzw. system osiowy. We wstawce plemnika znajdują się, spiralnie ułożone mitochondria, będące źródłem energii podczas ruchu plemnika.

O zdolności zapładniającej plemników decyduje m.in. stan strukturalny plemników. Badanie morfologiczne plemników jest, więc ważna metodą oceny jakości nasienia, decydującą o użyciu danego ejakulatu do produkcji. Badanie to wykonuje się w celu określenia odsetka plemników niezmienionych morfologicznie i wykazujących wady. Polega ono na wykonaniu barwionych rozmazów nasienia i analizowaniu tak przygotowanych preparatów pod mikroskopem w powiększeniu 1000 krotnym. Ocenia się, co najmniej 200 plemników.

Nieprawidłowości klasyfikuje się w dwóch grupach: jako wady główne i wady podrzędne. Wady główne powstają w jądrach, podczas procesu spermatogenezy. Na ich występowanie mają wpływ przede wszystkim czynniki środowiskowe, m.in.: przegrzanie organizmu, niedoborowe żywienie, bakteryjne i grzybowe toksyny w paszach. Ponadto na występowanie niektórych wad głównych maja wpływ stany chorobowe, podawane preparaty farmakologiczne (leki), nadmierna eksploatacja i wady genetyczne rozpłodnika.

Wady podrzędne powstają w trakcie przechodzenia plemników przez wyprowadzające drogi płciowe oraz w efekcie nieprawidłowego postępowania z nasieniem po jego uzyskaniu. Do najczęściej spotykanych wad głównych należą: kropla protoplazmatyczna bliższa, wady wstawki, wada Daga, wady dotyczące wielkości i kształtu główki, wady akrosomu (różny stopień spęcznienia akrosomu, sfałdowanie oraz pęcherzykowe wybrzuszenie akrosomu).

Najczęściej spotykane wady podrzędne to: pętla pojedyncza witki, kropla protoplazmatyczna dalsza, luźna prawidłowa główka. Spośród wszystkich zwierząt gospodarskich plemniki knura są najbardziej wrażliwe na zmianę środowiska i temperaturę. Właściwości te trzeba mieć na uwadze przy przeprowadzaniu oceny ejakulatu. 2 Poza rutynowo ocenianymi, każdorazowo po pobraniu ejakulatu od knura i poza okresowo wykonywanymi badaniami morfologicznymi, nawet w przyfermowych laboratoriach wskazane jest wykonania tzw. metod uzupełniających ocenę nasienia.

Zwłaszcza wówczas, kiedy zachodzi podejrzenie obniżenia zdolności zapładniającej (wartości biologicznej) nasienia. Wówczas zasadnym jest wykonanie w specjalistycznych pracowniach (fizjologii i patologii rozrodu) testu ORT (Osmotic Resistante Test). Pozwala on na ocenę odporności błon akrosomowych na inkubację i szok osmotyczny. Test ten wykorzystuje się do oceny przydatności nasienia do konserwacji w stanie płynnym (Schilling, 1984) oraz oceny zdolności zapładniającej nasienia (Schilling i wsp., 1986, Garcia i wsp., 1989).

Inną propozycją jest wykonanie testu hipoosmotycznego pęcznienia plemników (HOS - Hypoosmotic Swelling Test). Ejakulaty są klasyfikowane jako dobre, wówczas, gdy ponad 60 % plemników pęcznieje po dodaniu roztworu hipoosmotycznego. Pęcznieją wyłącznie plemniki żywe o prawidłowo funkcjonującej błonie komórkowej. Pozwalają one dokładniej ocenić stan funkcjonalny błony komórkowej.

W ostatnich latach do oceny nasienia zwierząt gospodarskich wprowadza się metodę cytometrii przepływowej, umożliwiającą badanie właściwości strukturalnych i funkcjonalnych pojedynczych plemników. Metoda ta pozwala na jednoczesną ocenę integralność błon komórkowych i struktury akrosomu.

Do badań uzupełniających nasienia należy również badanie bakteriologiczne. Polega ono na ocenie jakościowej i ilościowej prób świeżo pobranych, nie rozrzedzonych i/lub rozrzedzonych ejakulatów. Zanieczyszczenie ejakulatów mikroorganizmami najczęściej związane jest z higieną utrzymania knurów oraz higieną pobierania nasienia, rzadziej ze stanem chorobowym narządów rozrodczych.

Często do zakażenia dochodzi podczas dalszej obróbki, np. w czasie przygotowaniu dawek inseminacyjnych. Drobnoustroje przedostają się do nasienia przede wszystkim z zachyłka napletkowego, ale również z powierzchni ciała zwierzęcia, głównie z okolic zewnętrznych narządów płciowych. Zwiększona liczba drobnoustrojów może wpływać destrukcyjnie na jakość nasienia, tj. na żywotność i ruchliwość plemników - poprzez metabolity wytwarzane przez bakterie.

Drobnoustroje izolowane z ejakulatów knurów można podzielić na:

• chorobotwórcze (Brucella suis, Leptospira spp., Mycoplasma spp.),
• warunkowo chorobotwórcze (Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Streptococcus hemoliticus, Corynobacterium pyogenes oraz grzyby: Aspergillus, Condida, Trichosporon),
• saprofityczne (Proteus spp., Micrococcus spp., Bacillus spp., Streptococcus faecalis).

TRZODA CHLEWNA 9/2020
Autor:
Marek Gasiński, specjalista ds. trzody chlewnej w Wytwórni Pasz Lira