Ocena nasienia knurów cz.1

Data publikacji: 2020-11-22

Artykuły opublikowane w numerach 4/2020 i 5/2020 miesięcznika „Trzoda Chlewna” stanowiły próbę przedstawienia większości za i przeciw, które powinien wziąć pod uwagę hodowca podejmujący decyzję, czy kupować nasienie w stacjach knurów czy produkować je samodzielnie na fermie.

Argumentem, który powinien stawiać przysłowiową „kropką nad i”, w tych rozważaniach, jest jakość produkowanego nasienia. W najlepiej urządzonym i doskonale prowadzonym laboratorium na fermie, przy ogromnej dbałości o mikrobiologiczną czystość pozyskiwanych ejakulatów oraz pomieszczeń laboratorium, jakość produkowanego nasienia, zawsze będzie odbiegać od jakości nasienia wyprodukowanego w centrach inseminacyjnych. Mowa tu zarówno o czystości mikrobiologicznej, ale także, a może przede wszystkim o metodach oceny kolekcjonowanych ejakulatów.

Większość profesjonalnych stacji knurów korzysta z elektronicznego systemu oceny nasienia. To sprzęt, który ze względu na wysokie koszty zakupu i eksploatacji oraz bardzo szerokie możliwości jego wykorzystywania (np. ocena morfologiczna) nigdy nie znajdzie uzasadnienia do zakupu na fermę. W specjalistycznych laboratoriach zarówno system oceny jak i higiena produkcji nasienia oraz związane z nią warunki środowiskowe w pomieszczeniach laboratoryjnych będą zawsze lepsze niż w laboratoriach terenowych.

Ponadto elektroniczna kontrola przeżywalności wyprodukowanego nasienia jest obiektywnym sprawdzianem spełniania warunków prawidłowej produkcji dawek inseminacyjnych. A zatem, choć obowiązujące aktualnie rozporządzenia w sprawie materiału biologicznego wykorzystywanego w rozrodzie zwierząt gospodarskich nie precyzują częstotliwości wykonywania dodatkowych (morfologia i bakteriologia) badań nasienia knurów, w przyfermowych laboratoriach ww. powinno się, a nawet należy je wykonywać, okresowo i systematycznie. A ponoszone, stosunkowo niewielkie koszty ich wykonywania traktować jako swego rodzaju polisę ubezpieczeniową.

W materiale przedstawiono wybrane elementy prawidłowej oceny nasienia knurów, do ewentualnego wykorzystania ich w mini laboratoriach produkcji nasienia na fermach. Nasienie to wydalina układu rozrodczego samców wydalona w trakcie trwania kopulacji.

W skład nasienia wchodzą plemniki i osocze. Plemniki produkowane są w jądrach, osocze to płyn produkowany przez dodatkowe gruczoły płciowe. Ejakulat częściowo powstaje w odcinku miednicznym cewki moczowej. W odcinku tym gęsta zawiesina plemników (1-2 % objętości) trafiająca tam z ogona najądrzy, łączy się z wydzielinami prostaty 2 i gruczołów pęcherzykowych. W całkowitej objętości ejakulatu wydzieliny najądrzy i jąder stanowią 2-5%, gruczołów opuszkowo-cewkowych 10-25 %, gruczołów pęcherzykowych 55-75 % a gruczołu krokowego 15-20 % (Philips, Andrews, 1963).

Nasienie knura pozyskuje się metodą manualną, tzw. „na rękę”. Metoda ta polega na przyuczeniu knura do obskakiwania fantomu imitującego lochę. Po uzyskaniu przez samca odpowiedniego stopnia pobudzenia płciowego wspina się on na fantom i zaczyna wykonywać charakterystyczne ruchy. Osoba pobierająca nasienie siada po prawej stronie knura i poprzez właściwy uchwyt prącia prawą ręką doprowadza je do pełnej erekcji i ejakulacji.

Bardzo ważnym elementem tej metody jest to, aby knur sam decydował o chwili wejścia na fantom. Nie wolno go popędzać ani zmuszać, gdyż musi on uzyskać maksymalny stopień podniecenia. Od tego zależy bowiem ilość, a przede wszystkim jakość pobranego nasienia. Nasienie pobiera się do specjalnych plastikowych pojemników o pojemności ok. 1 litra posiadających termoizolacyjne ścianki zabezpieczające nasienie przed gwałtownym ochłodzeniem. Pojemniki te przed każdym pobraniem nasienia są wykładane plastikowym, jednorazowym woreczkiem ze specjalnie atestowanej folii. W celu oddzielenia frakcji galaretowatej pojemnik przykrywa się specjalnym sączkiem.

Ejakulacja u knura trwa przeciętnie od 5 do 15 minut. Niektóre rozpłodniki powtarzają ejakulację podczas tej samej kopulacji. Wówczas czas jej trwania może wydłużyć się nawet do 30 minut (Wierzbowski, 1996). Knur oddaje nasienie frakcjami. Najpierw pojawia się przezroczysty, nie zawierający plemników płyn, będący wydaliną gruczołów opuszkowo-cewkowych. Po upływie kilkunastu sekund rozpoczyna się wydalanie części galaretowej, bezplemnikowej frakcji. Prawie jednocześnie następuje wydalanie frakcji płynnej, zawierającej bardzo dużą liczbę plemników. Płyn ten charakteryzuje się szaro-mleczną barwą i w miarę trwania aktu ejakulacji staje się bardziej wodnisty. Jest to efektem zmniejszania się liczby plemników.

U większości knurów ta część ejakulatu wydalana jest etapami z parominutowymi przerwami. W trakcie trwania wypływu frakcji plemnikowej wydostają się również pojedyncze grudki frakcji bezplemnikowej, które w większej ilości wydalane są na zakończenie aktu kopulacji. W najądrzach knura magazynowane są, docierające tam w odstępach 4-7 dniowych grupy produkowanych w jądrach plemników, które uprzednio przeszły (trwający 7-8 tygodni) proces rozwoju i dojrzewania. Aby w zbieranych ejakulatach uzyskiwać każdorazowo optymalną liczbę dojrzałych plemników dorosłe knury powinno eksploatować średnio, trzy razy w ciągu dwóch tygodni.

Pozyskany ejakulat poddaje się szczegółowej ocenie laboratoryjnej makroskopowej i mikroskopowej: objętość (masa) ejakulatu, koncentracja plemników, odsetek plemników wykazujących prawidłową ruchliwość, pH, zapach, barwa i ewentualna obecność zanieczyszczeń mechanicznych. Objętość ejakulatu waha się w granicach od 80 do 1000 ml, przeciętnie ok. 300 ml. Zależna jest ona od rasy i wieku knura, częstotliwości eksploatacji i pory roku. Zazwyczaj objętość jest odwrotnie proporcjonalna do koncentracji plemników. Ponieważ objętość ejakulatu powiązana jest ściśle z koncentracją plemników, im większa objętość ejakulatu tym, zazwyczaj, niższa koncentracja plemników.

Koncentracja plemników, 3 podobnie jak objętość ejakulatu, zależna jest od kilku czynników: rasy knura, wieku, intensywności eksploatacji, pory roku, żywienia itp. Przeciętnie w 1 ml nasienia znajduje się od 150 x 106 do 700 x 106 (150 – 700 mln) plemników. Zapach nasienie knurów przypomina nieco zapach białka jaja kurzego lub jest określany jako specyficzny, zbliżony do zapachu knura.

Barwę ejakulatu ocenia się w przedziale od barwy silnie rozcieńczonego mleka do koloru białego, białoszarego. Zmiany barwy świadczą o zanieczyszczeniu nasienia moczem, wydzieliną ropną lub krwią. Kolejnym elementem rutynowej oceny ejakulatu jest szacunkowa ocena tzw. ruchliwości plemników. Polega ona na oszacowaniu odsetka plemników poruszających się prawidłowym, tzw. postępowym ruchem. Elektroniczny system oceny precyzyjnie oblicza wszystkie plemniki poruszające się ruchem prawidłowym. Minimum plemników o ruchu prawidłowym określono na poziomie 70 %.

Duży odsetek plemników martwych może świadczyć o zmianach chorobowych w narządach rozrodczych knura. Istotne jest, aby równocześnie z ruchliwością plemników ocenić stopień aglutynacji plemników. Pojawia się ona wraz z utratą ładunku elektrycznego plazmolemy i jest, najczęściej, wynikiem schorzeń dodatkowych gruczołów płciowych lub kontaktu z obcym białkiem. Ocena ww. parametrów jest podstawą do określenia stopnia rozrzedzenia nasienia i ustalenie optymalnej liczby dawek inseminacyjnych możliwej do uzyskania z danego ejakulatu.

TRZODA CHLEWNA 7/8/2020
Autor
Marek Gasiński, specjalista ds. żywienia trzody chlewnej w Wytwórni Pasz Lira