Chlewnia na 80 loch

Data publikacji: 2020-12-02

Zorganizowanie pracy w chlewni wymaga wielu precyzyjnych decyzji. W tym artykule przedstawiamy zasady funkcjonowania produkcji opartej na stadzie liczącym 80 loch.

Opłacalność i efektywność produkcji trzody chlewnej zależą od szeregu powiązanych ze sobą czynników, spośród których najważniejszym jest liczba prosiąt odchowanych od jednej lochy w ciągu roku. Wartość ta, nazywana niekiedy plennością gospodarczą, zależna jest od trzech głównych elementów:

• w około 60% od częstotliwości oproszeń,
• w około 20% od liczby prosiąt urodzonych w miocie,
• w pozostałych 20% od liczby padnięć.

O tym, że częstotliwość oproszeń, określana częściej pojęciem indeksu oproszeń, jest głównym czynnikiem decydującym o opłacalności produkcji żywca wieprzowego, mówi poniższe zestawienie. W stadzie o liczebności 100 loch i indeksie oproszeń 1,95 liczba porodów w roku to 195.

Jeżeli w jednym miocie urodzi się 10 prosiąt, przy założeniu około 12% strat, możliwa jest sprzedaż tuczników na poziomie 1710 sztuk. Analogicznie, przy wyższym indeksie, np. 2,25, i podobnych pozostałych założeniach hodowlanych, liczba sprzedanych tuczników może wzrosnąć do 1980 sztuk rocznie.

Co zatem należy robić, aby nie zwiększając liczby użytkowanych loch, powiększać wartość indeksu oproszeń tak, aby w jak najlepszym stopniu wykorzystywać potencjał hodowlany użytkowanych zwierząt, a tym samym poprawiać opłacalność produkcji?

Poniższy materiał jest próbą wskazania, jak w najprostszy sposób, nie powiększając posiadanych „zasobów lokalowych” ani nie zwiększając liczebności użytkowanego stada, odchowywać więcej prosiąt od lochy w ciągu roku. Jak zaplanować przyszłą produkcję lub jak zmodernizować już prowadzoną, zmieniając cykl oproszeń i/lub system produkcyjny. Uproszczone wyliczenia przedstawiono na przykładzie stada liczącego 80 loch.

Tworzenie grup technologicznych

Podstawowym warunkiem gwarantującym osiąganie zaplanowanych i optymalnych efektów produkcyjnych jest utworzenie grup technologicznych we wszystkich sektorach produkcyjnych fermy i sprawne ich funkcjonowanie. Ideą tworzenia grup technologicznych jest dostosowanie warunków środowiskowych, technologicznych i żywieniowych do wieku, masy ciała i stanu fizjologicznego zwierząt. Ma to przede wszystkim ułatwiać wykonywanie zabiegów weterynaryjnych i profilaktycznych, utrzymywanie należytych warunków higienicznych pomieszczeń i sprawną organizację pracy na fermie, a przede wszystkim sektora krycia.

Cele tworzenia grup technologicznych można podzielić na trzy niżej wymienione grupy:

Organizacyjne

W początkach lat dziewięćdziesiątych pojawił się w Polsce system zarządzania stadem loch i produkcją Sigma, a jednym z jego elementów był trzytygodniowy system produkcji. Obecnie w polskich fermach funkcjonują systemy trzy-, cztero- i pięciotygodniowe. W dużych obiektach nadal funkcjonuje system tygodniowy. Optymalnym rozwiązaniem w aspekcie organizacji produkcji i zarządzania fermą wydaje się system pięciotygodniowy, zwłaszcza dla obiektów o obsadzie do 500 loch stada podstawowego.

W jednym tygodniu odsadza się prosięta, inseminuje się lochy i prowadzi porody.

Ekonomiczne

W tym aspekcie również najlepszym rozwiązaniem jest system pięciotygodniowy, przede wszystkim dlatego, że stwarza on możliwość produkowania większych jednolitych grup zwierząt przeznaczonych do dalszej hodowli lub sprzedaży.

Zdrowotne

Niezwykle ważny i istotny element. W systemach trzyi pięcio-, a nawet siedmiotygodniowych pomieszczenia odchowalni są zasiedlane dużymi partiami zwierząt w podobnej masie ciała, kondycji i wieku. Ułatwia to prowadzenie zabiegów profilaktycznych i terapeutycznych, a w konsekwencji bardzo poprawia status zdrowotny przez ograniczenie grup wiekowych zwierząt w obrębie stada, ogranicza ryzyko krążenia patogenów między grupami. Do minimum eliminuje zachorowania i straty zwierząt. Sprawne i niezakłócone funkcjonowanie grup technologicznych, zwłaszcza w systemach pracy cztero-, pięcio- i siedmiotygodniowych stanowi antidotum na narastające na polskich fermach problemy z zatrudnieniem pracowników do bezpośredniej obsługi zwierząt.

Porody, odłączanie prosiąt od matek oraz krycia skomasowane są w jednym tygodniu, pozwalają na wykorzystywanie części pracowników fermy do innych prac w obrębie tej samej fermy lub na innej fermie tego samego właściciela, jeżeli statusy zdrowotne ferm są podobne. Pod warunkiem, że ta ferma również pracuje w systemie np. pięciotygodniowym, ale w innym tygodniu wykonywane są ww. zabiegi.

Planowanie pracy fermy

Poniżej przedstawiono warunki, które należy wziąć pod uwagę, planując uruchomienie fermy o liczebności stada podstawowego 80 loch lub planując zmianę systemu funkcjonowania fermy już eksploatowanej. Założenie: Ferma 80 loch, 22 stanowiska porodowe, cykl trzytygodniowy

Niezmienne założenia produkcyjne: 115 dni ciąży + 26 dni laktacji + 8 dni luźnych = 149 dni, czyli 21 tygodni pomiędzy jednym a drugim miotem u danej lochy. W tym przypadku 21 tygodni należy podzielić przez 3 (cykl trzytygodniowy), co daje 7 grup samic w jednym cyklu (21 tygodni : 3 tygodnie = 7 grup). Mając do dyspozycji 7 grup loch (w cyklu trzytygodniowym) i przy stadzie podstawowym liczącym 80 loch - jedna grupa technologiczna liczyć będzie 11 loch. Przy założeniu 90% skuteczności oproszeń do pomieszczeń porodowych wprowadzać się będzie równocześnie 10 loch.

Z liczby stanowisk porodowych (w tym przypadku 20) wynika, że co 3 tygodnie zasiedlać się będzie po 10 stanowisk. Optymalnym rozwiązaniem są dwa oddzielne pomieszczenia (2 sektory porodowe po 10 stanowisk). Odsadzenie prosiąt odbywać się będzie pomiędzy 3 a 4 tygodniem laktacji.

Obliczenie wartości indeksu oproszeń – 52 tygodnie w roku : 21 tygodni (149 dni obejmujące 115 dni ciąży + 26 dni laktacji + 8 dni do kolejnej rui) = 2,40 (wartość indeksu oproszeń lub liczba miotów od jednej lochy w roku. 7 grup loch x 11 loch w jednej grupie = 77 sztuk stada podstawowego (80 loch).

Założenia produkcyjne pozostałych sektorów produkcyjnych fermy dla stada 80 loch funkcjonującej w systemie trzytygodniowym.

Sektor krycia (stanowiska indywidualne), 25 stanowisk

Przewidywany czas pobytu loch po odsadzeniu prosiąt w sektorze inseminacji to 4 do 5 tygodni (28-35 dni). W trzytygodniowym rytmie pracy fermy dla 2 grup technologicznych loch, po 10 samic należy przeznaczyć 20 stanowisk. Zakładając skuteczność inseminacji i oproszeń na poziomie 85-90%, można obliczyć liczbę stanowisk w sektorze krycia i uwzględniając od 12 do 15% rezerwy, otrzymuje się liczbę kojców – 25 sztuk. 25 + kojec dla knura (tzw. szukarka) = 26 stanowisk w sektorze rozrodu.

Liczba stanowisk dla loch po odsadzeniu oraz w tzw. średniej i wysokiej ciąży (kojce zbiorowe), 49 stanowisk. Przewidywany czas pobyt loch w tym sektorze to 12 tygodni. W rytmie trzytygodniowym w sektorze tym będą przebywać 4 grupy loch. Obliczenie liczby stanowisk - 4 grupy loch po 11 sztuk, należy przygotować 44 stanowiska + 12 % stanowisk rezerwowych. Łączna powierzchnia stanowisk w tzw. sektorze loch luźnych to - 49 stanowisk razy 2,25 m2 = ok. 120 m2.

Liczba loszek remontowych, 31 sztuk rocznie. Przy założonym wcześniej indeksie oproszeń 2,40 oraz założeniu średnio sześciu porodów w okresie eksploatacji lochy otrzymujemy wartość = 0,4. Ta pomnożona przez zakładaną liczebność stada podstawowego 77-80 loch wskazuje, że optymalny roczny remont stada powinien wynosić 31 loszek wprowadzonych do stada (77 x 0,4 = 31). Zatem miesięcznie należy włączyć do stada produkcyjnego od 2 do 3 loszek.
Sektor odchowu prosiąt, 140 stanowisk

Według przyjętych założeń, w pomieszczeniach warchlakarni prosięta będą przebywać w masie ciała od 6,5-7,7 kg do 26-30 kg. Średnio od jednej lochy powinno odsadzać się 12 prosiąt, czyli z grupy liczącej 11 loch co 3 tygodnie odsadzać się będzie około 140 prosiąt.

W tzw. wariancie prawidłowym prosięta przebywają w sektorze odchowu 7-8 tygodni (do masy ciała 25-30 kg). Zatem w sektorze odchowu, spełniając wszystkie zasady bioasekuracji oraz prawidłowego przygotowania pomieszczeń, powinny znajdować się 3 pomieszczenia (7 tygodni podzielone przez 3 - rytm trzytygodniowy = 3 sektory).

Wielkość sektorów powinna przewidywać powierzchnię 0,35m2/prosię, a więc tzw. powierzchnia bytowa prosiąt powinna wynosić około 50 m2 w jednym sektorze.

Sektor tuczu

Zakładany pobyt świń w tuczarni to około 15 tygodni od 25 kg do 115 kg masy ciała. W związku z powyższym, zachowując zasadę CPP-CPP (całe pomieszczenie pełne - całe pomieszczenie puste), w sektorze tym powinno znajdować się 5 pomieszczeń na ok 140 zwierząt (15 tygodni : 3 - trzytygodniowy rytm = 5 sektorów).

Prawidłowa powierzchnia na 1 tucznika wynosi 0,75 m2, czyli łączna powierzchnia każdego z sektorów powinna wynosić 105 m2.

Ferma 80 loch, 22 stanowiska porodowe, cykl pięciotygodniowy

Podobnie jak w cyklu produkcyjnym trzytygodniowym, niezmienne pozostają podstawowe załażenia produkcyjne: 115 dni ciąży + 26 dni laktacji + 8 dni luźnych = 149 dni, czyli 21 tygodni pomiędzy jednym a drugim miotem danej lochy.
Pierwszą zmianą jest to, że 21 tygodni jest podzielone przez 5 (rytm pięciotygodniowy), co dzieli stado na 4 grupy samic (21 tygodni : 5 tygodni = 4 grupy loch).

W cyklu pięciotygodniowym każda z 4 grup w stadzie liczącym 80 loch liczyć będzie 20 samic. Podobnie jak w poprzednio prezentowanym wariancie i założeniu 90% skuteczności oproszeń, do porodu wchodzić będzie około 20 loch.
Z liczby stanowisk porodowych (w tym rytmie 20 miejsc) wynika, że sektor porodowy będzie zasiedlany raz na 5 tygodni 20 lochami. Prosięta odsadzane będą po 4 tygodniach laktacji.

Obliczenie wartości indeksu oproszeń, analogicznie jak w rytmie trzytygodniowym - 52 tygodnie roku : 21 tygodni (149 dni obejmujących: 115 dni ciąży + 26 dni laktacji + 8 dni do kolejnej rui) = 2,40 (wartość indeksu oproszeń lub liczba miotów od jednej lochy w roku.

Reasumując - 4 grupy po 20 loch w każdej = ok. 80 sztuk stada podstawowego.

Sektor rozrodu (kojce indywidualne), 25 stanowisk

Przewidywany czas pobytu loch w sektorze krycia to 4 do 5 tygodni (28-35 dni). W pięciotygodniowym rytmie pracy fermy, przy 1 grupie technologicznej loch (liczącej 20 samic), należy zabezpieczyć 20 stanowisk. Zakładając skuteczność inseminacji i oproszeń na poziomie 85-90%, można obliczyć liczbę stanowisk w sektorze krycia i uwzględniając od 12 do 15% rezerwy, otrzymuje się liczbę kojców - 25 sztuk. 25 + kojec dla knura (tzw. szukarka) = 26 stanowisk w sektorze rozrodu (1 grupa loch razy 20 loch w grupie = 20 + 12% rezerwy + 1 knur = 26 stanowisk).

Liczba stanowisk dla loch po odsadzeniu prosiąt, w średniej i wysokiej ciąży (kojce zbiorowe), 45 stanowisk. Przewidywany pobyt w tym sektorze, w pięciotygodniowym rytmie na fermie to 12 tygodni. W sektorze tym będą 2 grupy po 20 sztuk każda. Obliczenie liczby kojców i ich powierzchni - 2 grupy loch po 20 sztuk = 40 stanowisk + 12% rezerwy = 45 stanowisk, po 2,25 m2 na sztukę = około 120 m2 Loszki remontowe, rocznie 31 sztuk. Zakładany indeks oproszeń, analogiczny jak w rytmie trzytygodniowym - 2,40. Zakładana liczba cykli porodowych na każdą lochę - 6 (2,40 : 6 = 0,4). Wartość ta pomnożona przez zakładaną wielkość stada podstawowego - około 77-80 sztuk (77 x 0,4 = 31). Zatem liczba loszek remontowych wprowadzana każdego miesiąca do stada to 2-3 sztuki.

Sektor odchowu prosiąt, 250-260 stanowisk

W pomieszczeniach odchowalni prosięta będą przebywać od 6,5-7,7 kg do 22-25 kg masy ciała. Od jednej grupy liczącej 20 loch można założyć odsadzenie co 5 tygodni grupy około 250-260 prosiąt (12-13 prosiąt od jednej lochy). W wariancie prawidłowym prosięta przebywają w sektorze odchowu 7-8 tygodni. Wobec tego, przy założeniu spełnienia wszystkich zasad bioasekuracji oraz możliwości właściwego przygotowania pomieszczeń, w tym wariancie powinny być 2 pomieszczenia (7-8 tygodni : pięciotygodniowy rytm = 2 sektory).

Wielkość sektorów powinna przewidywać powierzchnię 0,35 m2 na każde prosię. Zatem powierzchnia bytowa zwierząt w jednym sektorze powinna wynosić około 90 m2.

Sektor tuczu

Optymalny okres pobytu świń w tuczarni to około 15 tygodni od 26-30 kg do 115 kg. Przy zachowaniu zasady CPP-CPP w sektorze tuczu w tym wariancie produkcyjnym powinny znajdować się 3 pomieszczenia na około 250-260 zwierząt każde (15 tygodni : pięciotygodniowy rytm = 3 sektory tuczu). Powierzchnia optymalna dla tucznika to 0,75 m2, czyli 260 x 0,75 m2 = 200 m2.

Wprowadzanie loszek

O niezakłóconym przebiegu produkcji decyduje także bezproblemowe wprowadzanie do stada loszek remontowych. Aby zagwarantować płynne wejście loszek do stada produkcyjnego, stosuje się różne metody biologiczne oraz środki farmakologiczne synchronizujące i stymulujące ruję i determinujące owulację.

W intensywnej produkcji remont stada podstawowego powinien wynosić od 40% do 50% rocznie. Prawidłowe wprowadzenie młodych samic do stada decyduje o płynności produkcji. W stymulacji rui i owulacji u loszek stosowane są metody biologiczne, wykorzystujące wpływ czynników środowiskowych oraz metody oparte na stosowaniu preparatów farmakologicznych.

Do najczęściej stosowanych metod biologicznej stymulacji aktywności rozrodczej loszek należy tzw. uderzenie energetyczno-witaminowe (flushing). Polega ono na zwiększeniu zawartości substancji energetycznych (cukrów prostych) i witamin, w tym witaminy E. Flushing może być podawany w formie posypki, bezpośrednio na paszę, powoduje wtedy wysoką sekrecję insuliny, która stymuluje wydzielanie hormonu LH, który z kolei warunkuje wzrost i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych.
Ważnym elementem stymulacji loszek wprowadzanych do rozrodu jest ich kontakt z dojrzałymi lochami wprowadzanymi do sektora krycia po odsadzeniu. Loszki wprowadzamy pomiędzy lochy na 5-6 dni przed spodziewaną rują. Obecność aktywnych płciowo loch wpływa stymulująco na oczekujące rui loszki.

Ważne jest, aby loszki doprowadzać do dorosłych samic nie wcześniej niż w fazie dojrzewania ich pęcherzyków jajnikowych, czyli w 15-16 dniu cyklu płciowego. Oprócz tego na moment wejścia młodych loszek w aktywność rozrodczą ma wpływ ich codzienny kontakt z knurem. Kontakt powinien trwać około 20 minut, początkowo raz, w późniejszym okresie dwa razy dziennie.

Do najczęstszych błędów związanych z utrzymaniem i przygotowaniem do rozrodu młodych loszek należy zaliczyć:

• nadmierne zagęszczenie samic w kojcu,
• nieodpowiednie warunki środowiskowe (technologia ich utrzymania, złe i śliskie podłogi, nieprawidłowe ruszta),
• zbyt wysoką lub zbyt niską temperaturę pomieszczeń,
• zbyt małą ilość światła w pomieszczeniach, w których przebywają loszki.

Farmakologiczne przygotowanie loszek do rozrodu można wykonać za pomocą dwóch środków, z których jeden powoduje wzrost i warunkuje początkową fazę dojrzewania pęcherzyków, a drugi stymuluje ostateczne ich dojrzewanie i owulację.
Innym specyfikiem, który oprócz indukcji cyklu rujowego powoduje precyzyjną jego synchronizację, jest altrenogest. Preparat blokuje aktywność wydzielniczą przysadki mózgowej, a tym samym hamuje na określony czas wzrost pęcherzyków jajnikowych. Po zaprzestaniu podawania preparatu działanie blokujące ustaje, a nagromadzone w przysadce mózgowej gonadotropiny stymulują w synchronizowanej grupie loszek szybki wzrost pęcherzyków jajnikowych i owulację. Preparat ten podaje się loszkom przez 18 kolejnych dni, a pomiędzy 4 a 9 dniem od ostatniego podania należy spodziewać się wystąpienia objawów spontanicznej rui.

Podsumowując pragniemy zwrócić uwagę, że centrum i najbardziej newralgicznym miejscem każdej dobrze funkcjonującej fermy jest sektor rozrodu. Pracujący tu ludzie decydują o powodzeniu i rentowności produkcji. Ich wiedza, doświadczenie oraz dokładność i rzetelność w postępowaniu ze zwierzętami decydują o sukcesie.

Autor: Marek Gasiński, specjalista ds. żywienia trzody chlewnej w Wytwórni Pasz Lira
Artykuł ukazał się w Hoduj z głową świnie (wrzesień-październik 2020)
Zdjęcia (fot. R. Leroch)