Włókno jest niezbędne

Data publikacji: 2020-11-22

Rodzaj włókna i jego ilość w dawce ma ogromny wpływ na zdrowie zwierząt i osiągane wyniki. Pomimo tego, iż świnie nie produkują enzymów rozkładających włókno, to dzięki enzymom bakterii bytujących w jelitach, zachodzi proces jego rozkładu.

W tradycyjnych rozwiązaniach żywieniowych trudno czasem pogodzić wysoką zawartość białka i energii z optymalnym poziomem włókna. Zazwyczaj podnoszenie poziomu włókna w paszy pogarsza absorpcję innych składników pokarmowych, przede wszystkim związków mineralnych. Obniżeniu ulega również strawność białka oraz dostępność energii.

Stosowanie włókna o niewłaściwej frakcji lub strukturze prowadzi do problemów zdrowotnych, m.in. do nadmiernego rozwoju patogennych mikroorganizmów produkujących szczególnie niebezpieczne dla zwierząt endotoksyny. Optymalnym rozwiązaniem jest sporządzanie pasz składających się z surowców roślinnych poddanych ekstruzji.

Proces ekstruzji bardzo korzystnie oddziałuje na zawarte w tych surowcach włókno. Poprzez działanie mechaniczne na poddany ekstruzji surowiec dotychczasowa struktura włókna ulega zniszczeniu i tym samym wzrasta dostępność włókna dla żywionych zwierząt. W efekcie poprawia się ilość wchłanianej wody i pęcznienie pasz w przewodzie pokarmowym.

Odpowiednio dobrane frakcje włókna (celulozy, hemicelulozy i ligniny) doskonale wpływają na prawidłową pracę przewodu pokarmowego, poprawia się pasaż treści pokarmowej, tym samym zapobiega się zaparciom.

Włókno poddane procesowi ekstruzji jest doskonałym prebiotykiem dla mikroorganizmów. W konsekwencji stymuluje ono prawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego.

To nie balast

Włókno (syn.: błonnik pokarmowy i balast) to składnik, który jest bilansowany w dawkach dla wszystkich zwierząt i grup technologicznych. Do niedawna traktowany był głównie jako balast i nie przywiązywano do niego większej wagi.
Pilnowano zbilansowania włókna na prawidłowym poziomie, nie analizując jego specyfiki, źródła pochodzenia ani takich cech, jak rozpuszczalność i wodochłonność. Traktowany był jako balast, ponieważ wykorzystywanie go przez organizm było stosunkowo niewielkie. Należałoby dodać w tym miejscu, że i wiedza na temat roli włókna, wykorzystywania go przez organizm zwierzęcia, a przede wszystkim na temat jego wpływu na zdrowie hodowanych zwierząt także była niepełna.
Włókno tzw. surowe to składnik pokarmowy występujący w surowcach roślinnych, to komponent budulcowy ścian roślin komórkowych. Należy do grupy węglowodanów, które nie są trawione przez enzymy produkowane w organizmie zwierząt monogastrycznych i nie wchłaniają się w jelicie cienkim. Przechodzą do jelita grubego, gdzie dzięki enzymom bakteryjnym ulegają fermentacji całkowitej lub częściowej.

Frakcje włókna

Ze względu na przydatność pokarmową włókno dzieli się na dwie frakcje: nierozpuszczalne i rozpuszczalne w wodzie. Do nierozpuszczalnych frakcji zalicza się celulozę, ligninę i hemicelulozę, a także mniej znaczące krzemionki i kutyny. Do niedawna zaliczało się do nich również skrobię tzw. oporną. Rozpuszczalne frakcje włókna surowego to: pektyny, śluzy roślinne, β-glukany, a także hemiceluloza. Obie te frakcje mają ogromne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu organizmów zarówno młodych, jak i dorosłych zwierząt.

Nierozpuszczalne frakcje włókna surowego pełnią głównie funkcje „mechaniczne”. Celuloza we włóknie surowym stanowi 50-80% jego zawartości, hemiceluloza - około 20% i lignina 10-50%. Skład ten uzależniony jest głównie od rodzaju surowca. Nierozpuszczalne frakcje potrzebne są przede wszystkim po to, aby wypełnić przewód pokarmowy, dając uczucie sytości. Szczególne znaczenie ma to u loch prośnych, kiedy w okresie od pokrycia do zakończenia okresu tzw. okołoimplantacyjnego lochy potrzebują ciszy i spokoju.

Jak wiadomo, niedosyt pokarmowy (brak włókna) wywołuje stres i agresję, a konsekwencją tego może być niezagnieżdżenie się zarodków lub ich straty w późniejszym okresie. W pozostałych grupach technologicznych niezaspokojenie głodu fizycznego skutkuje również stresem objawiającym się nadpobudliwością i kanibalizmem. Nierozpuszczalne frakcje włókna pobudzają i usprawniają motorykę przewodu pokarmowego.

Bardzo ważne, aby ilość tych frakcji była odpowiednia dla poszczególnych grup technologicznych zwierząt. Zbyt duży udział może powodować nadmiernie szybki pasaż treści pokarmowej, jak i jej zatrzymywanie. Tym samym ogranicza to wchłanianie składników odżywczych, prowadząc jednocześnie do występowania biegunek lub zaparć u zwierząt młodszych i starszych. Te frakcje błonnika nierozpuszczalnego (hemicelulozy) odpowiadają za formowanie mas kałowych, ich ilość i konsystencję. Ważne, aby włókno nierozpuszczalnie nie blokowało jelita grubego i nie doprowadzało do niekorzystnej fermentacji.

Oporna skrobia

Cennym składnikiem zaliczanym do włókna surowego jest niedoceniana do niedawna skrobia oporna. Jest to ta część skrobi oraz produkty jej rozkładu, które podobnie jak pozostałe składniki nierozpuszczalnego błonnika nie są trawione i nie są wchłaniane w jelitach zwierząt monogastrycznych. Fizjologiczne działanie skrobi opornej jest podobne do działania rozpuszczalnych form błonnika pokarmowego. Zwiększają one masy kału, obniżają pH okrężnicy i stabilizują poziom glukozy we krwi. Skrobia oporna odznacza się małą zdolnością chłonięcia wody oraz częściową rozpuszczalnością.
Niestrawiona w jelicie cienkim skrobia oporna staje się pokarmem dla bytujących w jelicie grubym, bakterii probiotycznych, wykazując przy tym ogromne działanie prebiotyczne. Odpowiednia flora bakteryjna korzystnie wpływa na jelita, uszczelnia je, co z kolei ogranicza stany zapalne oraz wspomaga odporność organizmu. W wyniku fermentacji w jelicie grubym powstają gazy oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, dostarczające porcję dodatkowej energii.

Prozdrowotne pektyny i β-glukany

Wśród rozpuszczalnych frakcji włókna surowego na pierwszym miejscu należy wymienić pektyny. Mają działanie prozdrowotne, przede wszystkim sprzyjają regulacji gospodarki cholesterolowej i węglowodanowej. Właściwości żelujące pektyn pozytywnie wpływają na eliminację biegunek poprzez wiązanie wody i zwiększenie gęstości kału. Ponadto wiążą się z bakteriami wywołującymi biegunki i przyspieszają ich wydalanie z organizmu. Dzięki tym właściwościom pektyny wyłapują również metale ciężkie i usuwają je z organizmu zwierząt. Są naturalnymi antyoksydantami.

Cennym źródłem pektyn są m.in. susze owocowe, szczególnie jabłkowy (do 30%). Na uwagę wśród rozpuszczalnych frakcji włókna zasługują także β-glukany. Występują one w formie nierozpuszczalnej (celuloza jest β-1,4-glukanem), ale także w formie rozpuszczalnej. Znajdują się one przede wszystkim w otrębach pszennych, jęczmieniu i owsie. Ich głównym zadaniem jest regulowanie poziomu glukozy i usprawnianie procesów metabolicznych.

W wyniku fermentacji bakteryjnej β-glukanu (podobnie jak skrobi opornej) powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, takie jak: masłowy, octowy i propionowy. Zmniejszają one pH w świetle jelita i hamują rozwój flory chorobotwórczej, dając szanse rozwojowi „pozytywnej” flory bakteryjnej. Kwas masłowy jest podstawowym źródłem energii dla komórek nabłonka jelita grubego. Pozostałe kwasy są wchłaniane i metabolizowane w wątrobie i mięśniach, stanowiąc dodatkowe źródło energii.

Skład i struktura włókna

Śluzy roślinne występują głównie w lnie (rzadziej także w używanym w żywieniu zwierząt chlebie świętojańskim). Pełnią rolę środków osłaniających, zmiękczających, ochronnych i przeciwzapalnych. Działanie to jest wyłącznie miejscowe, ponieważ śluzy nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Charakteryzują się niewielkim wpływem na wchłanianie składników mineralnych. O jego funkcjonowaniu i wykorzystaniu przez organizm decydują także inne czynniki fizykochemiczne.
Prawidłowe rozdrobnienie ma kluczowe znaczenie szczególnie u zwierząt młodych. Ich przewód pokarmowy wymaga szczególnego traktowania ze względu na niewykształcone jeszcze enzymy, a zarazem ogromne potrzeby, zwłaszcza ze strony układu immunologicznego, które to właśnie odpowiednie frakcje błonnika mają wspomagać. Zbyt gruba struktura włókna surowego może doprowadzić do mechanicznego podrażnienia błony śluzowej całego przewodu pokarmowego, począwszy od żołądka i na jelicie grubym kończąc.

W skrajnych przypadkach może objawiać się to krwawieniem z przewodu pokarmowego i obecnością krwi w kale, a nawet biegunkami. Podobna sytuacja może mieć miejsce u zwierząt starszych. Widoczne w kale niestrawione części surowców włóknistych świadczą o tym, że pozytywne działanie frakcji włókna rozpuszczalnego nie zostało wykorzystane.
Niezmiernie ważnym elementem decydującym o właściwym działaniu włókna jest woda. To dzięki niej zachodzi wstępny rozkład (pęcznienie) poszczególnych struktur. Aby celuloza mogła zacząć spełniać swoje funkcje, na każdy 1 gram jej objętości potrzeba 9 gramów wody. Niektóre bardzo cenne pektyny na 1 gram masy własnej potrzebują od 2 do 3 gramów wody.

Skąd brać włókno

Najbardziej popularnym i uniwersalnym zbożem włóknistym jest jęczmień. Od paru lat jednak zmienia się struktura zasiewów i, niestety, areał jęczmienny zostaje bardzo mocno wypierany areałem kukurydzianym. W związku z tym na rynku zaczyna brakować tego bardzo cennego i uniwersalnego surowca. Dodatkowo niesprzyjające warunki pogodowe powodują obniżenie zawartości włókna surowego nie tylko w jęczmieniu, ale również w pozostałych surowcach zbożowych, z których można by uzyskiwać ten cenny składnik.

Taka sytuacja prowadzi do tego, że obecnie włókno jest jednym z droższych komponentów paszowych i jednocześnie, jak na razie, niezastąpionym. Cennymi źródłami stosunkowo łatwo dostępnymi na rynku są odpady z przemysłu rolno-spożywczego, m.in.: susze i wytłoki. Mogą to być susze owocowe, warzywne i wysłodki buraczane.

Aby maksymalnie wykorzystać istniejące, dostępne na rynku surowce włókniste, należy poddawać je nowoczesnym procesom obróbki, np. hydro-baro-termicznej (ekstruzja). Proces ten gwarantuje odzyskanie dużej części frakcji włóknistych nierozpuszczalnych (mechanicznych) oraz rozpuszczalnych, działających między innymi jak prebiotyki, zakwaszacze oraz immunostymulatory. Tylko odpowiedni poziom i właściwy dobór surowców włóknistych może zagwarantować optymalne efekty i wyniki hodowlane.

Autor:
Marek Gasiński, Grażyna Rakowska z Wytwórni Pasz Lira