NNKT mają znaczenie w tuczu

Data publikacji: 2020-11-22

Prawidłowe żywienie jest bez wątpienia jednym z najważniejszych czynników gwarantujących optymalne wyniki w tuczu. Dotyczy to zarówno jakości zadawanych pasz, jak i ich składu.

Efektywność produkcji żywca wieprzowego zależy od wielu czynników: optymalnych warunków środowiskowych, odpowiedniego doboru materiału hodowlanego do tuczu (ze szczególnym uwzględnieniem potencjału genetycznego i statusu zdrowotnego wprowadzonych zwierząt) i prawidłowego żywienia. Niezmiernie ważnymi czynnikami są także: właściwe zarządzanie i dobra organizacja produkcji oraz monitoring zdrowotny i produkcyjny (kontrola przyrostów), a także szczegółowa obserwacja zachowań zwierząt i pobierania przez nie wody i paszy.

Nie tylko środowisko

Analizując wyniki tuczu w różnych fermach, można pokusić się o stwierdzenie, iż to warunki środowiskowe są najważniejszym czynnikiem warunkującym efektywność produkcji tuczników. Jednak, kiedy na przestrzeni dłuższego czasu analizuje się opłacalność tuczu w jednej fermie o niezmiennych warunkach środowiskowych, dochodzi się do wniosku, że czynnikiem determinującym osiąganie optymalnych rezultatów produkcyjnych jest genetyka użytkowanych zwierząt.

Analogicznie, prowadzone obserwacje w tej samej fermie, do której trafiają zwierzęta, jak mówią hodowcy „z tym samym kolczykiem”, a jedynym czynnikiem różniącym poszczególne rzuty jest żywienie (np. pasze nabywane u różnych wytwórców), ten właśnie czynnik wydaje się determinującym i najważniejszym. Należy więc uznać, że dopiero spełnienie wszystkich elementów determinujących produkcję tuczników pozwoli na pełne wykorzystanie potencjału genetycznego hodowanych zwierząt. Dotyczy to w jednakowym stopniu tuczu warchlaków pochodzących z zakupu, jak i odchowywanych we własnych stadach, tzw. fermach produkujących w cyklu zamkniętym. Niepełne wykorzystywanie potencjału produkcyjnego jest jednym z głównych czynników ograniczających opłacalność produkcji tuczników w wielu fermach.

Bez wody nie ma efektów

Niewątpliwie zagwarantowanie zwierzętom odpowiednich warunków środowiskowych, spełniających wymagania w zakresie dobrostanu, jest jednym z najważniejszych elementów wpływających na efektywność produkcji tuczników. W tej kwestii konieczne jest zapewnienie tucznikom optymalnej powierzchni w kojcach oraz stworzenie odpowiednich warunków w zakresie temperatury, wilgotności i wymiany powietrza w pomieszczeniach.

Niezwykle ważnym zadaniem jest zagwarantowanie zwierzętom nieograniczonego, swobodnego dostępu do zawsze świeżej i zawsze czystej wody oraz paszy - 15 prosiąt na jedno poidło miseczkowe i 10 na smoczkowe. Należy stale kontrolować ilość wody przepływającej przez każde poidło, prawidłowy przepływ w tym okresie to ok. 1,5-2 litry na minutę.

Dobrym i sprawdzonym w praktyce rozwiązaniem jest instalowanie poidełek na różnych wysokościach. Powtarzającym się często błędem jest zbyt niskie umiejscawianie smoczków i poideł. Obserwuje się, że kiedy umocowane są one zbyt nisko, starsze i większe prosięta mają ograniczony dostęp, a tym samym znacznie zmniejsza się ilość pobieranej przez nie wody. Ograniczone pobieranie wody przez tuczone zwierzęta ogranicza istotnie przyrosty dzienne przez znacznie gorsze wykorzystywanie paszy.

Zwierzęta muszą mieć nieograniczony dostęp do paśników z zawsze świeżą i czystą paszą; doskonałym praktycznym rozwiązaniem jest dostawianie prosiętom dodatkowych paśników, poza tymi wynikającymi z norm. Nie sposób w jednym artykule wymienić i choćby pokrótce opisać zasady prawidłowego żywienia tuczników i wymienić stosowane surowce. Dlatego w poniższym materiale w skrócie zamieszczono kilka informacji o niezwykle ważnym składniku pasz, jakim są egzogenne kwasy tłuszczowe.

Co egzogenne, to niezbędne

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, inaczej wielonasycone kwasy tłuszczowe (NNKT). To grupa kwasów egzogennych, która nie jest syntetyzowana w organizmie. W przeciwieństwie do endogennych kwasów tłuszczowych musi być dostarczana zwierzętom z pożywieniem. Ze względu na bardzo istotne role, jakie pełnią one zarówno w organizmie młodszych, jak i starszych zwierząt, nie można zapominać o ich dostarczaniu i zagwarantowaniu prawidłowego stosunku w diecie.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe to przede wszystkim kwasy: omega-3, omega-6 i omega-9. To głównie od ich ilości w diecie, ale i od wzajemnych proporcji pomiędzy nimi, zależne jest prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych układów każdego organizmu. Począwszy od układu pokarmowego, a na układzie rozrodczym kończąc. Są one podstawowym budulcem i składnikiem niezbędnym do życia i funkcjonowania praktycznie wszystkich komórek w organizmie użytkowanego zwierzęcia. Szczególne znaczenie w odchowie prosiąt ma kwas omega-3. Już w ostatnim okresie życia płodowego wpływa on na prawidłowy jego rozwój.

Kwas omega-3 to przede wszystkim kwas ALA (alfa-linolenowy), który jest prekursorem pozostałych kwasów: EPA (eikozapenta-enowy) i DHA (dokozaheksa-enowy). Te ostatnie długołańcuchowe kwasy wchodzą w skład struktury błon komórkowych. Są one niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania centralnego układu nerwowego i narządu wzroku. Charakteryzują się one szczególnie działaniem przeciwzapalnym (DHA).

Okres okołoodsadzeniowy jest bardzo trudny i newralgiczny w życiu młodego prosięcia. Dlatego też wiąże się on zawsze z ryzykiem powstawania procesów zapalnych w organizmie młodych zwierząt. Co w okresie nadmiernie szkodliwego działania stresu spowodowanego odłączeniem oseska od matki skutkuje zazwyczaj spadkiem lub choćby tylko znacznym obniżeniem odporności. Tym samym zwiększeniem ryzyka podatności na schorzenia lub wręcz zwiększoną zachorowalnością.

Kwasy omega Dlatego właśnie w tym czasie bardzo ważne jest zachowanie prawidłowego stosunku omega-6 i omega-3. Z kwasu omega-6 powstaje kwas linolowy LA, a jego formą długołańcuchową są ARA (kwasy arachidonowy) i GLA (gamma-linolenowego). Nadmiar kwasów LA i GLA sprzyja właśnie powstawaniu procesów zapalnych w organizmie. Do rozpadu omega-6 i omega-3 wykorzystywane są te same enzymy.

W diecie prosiąt, gdzie podstawowym surowcem są zboża: pszenica i jęczmień, kwasy omega-6 występują w zdecydowanej przewadze w stosunku do omega-3. Dlatego też w tkankach przeważają kwasy omega-6, które w ten sposób wygrywają konkurencję z ALA (omega-3). Sytuacja ta z punktu widzenia procesów fizjologicznych w młodym organizmie jest niezwykle niekorzystna, gdyż nadmiar powstających substancji z ARA (z kwasu omega-6) potęguje reakcje zapalne. Właśnie dlatego w tym okresie należy zwrócić szczególną uwagę na prawidłowy bilans i wzajemnie proporcje obu tych kwasów.

Nie zapominając przy tym o kwasie omega-9. Ten ostatni równoważy i stymuluje działanie wszystkich niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych poprzez zmniejszanie i regulowanie przepuszczalności błon komórkowych. Kwasy omega-3 i omega-6 odpowiadają za wzrost ww. przepuszczalności.

Co dostarcza kwasów omega

W paszy dla młodych zwierząt należy uwzględnić surowce zawierające dużą ilość kwasów omega-3. Są to między innymi: mączki rybne (zawartość kwasów zależy od gatunku ryb), odpowiednia forma siemienia lnianego oraz oleje: rzepakowy i lniany. Ten ostatni jest mniej popularny w żywieniu zwierząt, ale jest bardzo wartościowy.

Zawartość kwasów omega-3 w tym oleju kształtuje się na poziomie 43%, bez udziału kwasów omega-6. Niezmiernie ważną rolę kwasy omega-3 pełnią także w układzie odpornościowym. Wspierają one układ immunologiczny i pomagają w walce z infekcjami, między innymi poprzez niwelowanie częstych w tym okresie stanów zapalnych. Ważną rolę w zaspokojeniu zapotrzebowania na kwas omega-3 pełni mleko matki.

W okresie ssania jedynym źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych dla prosiąt jest właśnie mleko matki. Dlatego też tak ważne jest wzbogacenie i odpowiednie zbilansowanie pasz laktacyjnych w te kwasy. Dotyczy to szczególnie loch starszych, u których w pierwszej kolejności zaspokajane są potrzeby ich mózgu. Głównym związkiem tłuszczowym tego organu jest kwas DHA – stanowi ponad 60% obecnych tam tłuszczów omega-3. Dopiero nadmiar tego związku przechodzi do mleka matki. Dobrze odchowane prosięta żywione prawidłowo zbilansowaną paszą z odpowiednią zawartością wszystkich NNKT zazwyczaj nie stwarzają problemów w późniejszym okresie odchowu.

Tuczniki muszą rosnąć

Znaczenie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych w żywieniu tuczników jest niemniej ważne jak u prosiąt. Szybko rosnący organizm wymaga odpowiedniej podaży tychże kwasów. Omega-3 wpływa na prawidłową pracę przewodu pokarmowego, przyśpieszając przemianę materii, w efekcie zapewniając poprawę przyrostów i istotnie obniżając współczynnik wykorzystania paszy (FCR).

Pozytywny wpływ kwasów tłuszczowych na pracę układu sercowo naczyniowego u tuczników pozwala na znaczne zmniejszenie liczby padnięć, zwłaszcza tych będących następstwami chorób układu krążenia. Prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny jest równie ważny u dorosłych osobników, jak i u młodszych zwierząt. Tuczniki niejednokrotnie są bardziej narażone na niekorzystne warunki środowiskowo-zootechniczne niż prosięta.

Sprawnie działający układ odpornościowy to w wielu przypadkach klucz do sukcesu. Aby prawidłowo zbilansować paszę dla tej grupy zwierząt, należy uwzględnić w dawce przede wszystkim tłuszcze w postaci olejów. Najlepszy stosunek kwasów omega-6 do omega-3 posiada olej rzepakowy: 20,3%/9,8%, nieco mniej olej sojowy: 52,3%/5,6%, a najmniej kukurydziany 55%/0. Mniej cenne są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. NNKT cechują się bardzo silnymi właściwościami odżywczymi dla skóry i racic, gdyż kwas DHA stanowi podstawowy budulec skóry.

Kwasy tłuszczowe omega-3, omega-6 i omega-9 to tzw. zdrowe tłuszcze. Są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania każdego organizmu, który jednak nie jest w stanie sam ich wytworzyć. Wyjątkiem jest kwas omega-9, wytwarzany w organizmie w bardzo małych ilościach. Dlatego właśnie tak ważne jest stosowanie w żywieniu zwierząt różnych surowców o różnej zawartości i różnym (odpowiednim) stosunku względem siebie poszczególnych kwasów.

Warto przypomnieć, że efektywność i opłacalność tuczu zależą od szeregu powiązanych ze sobą wielu elementów: środowiska, dobrostanu, genetyki, prawidłowej organizacji produkcji, na żywieniu kończąc. Dopiero dobre poznanie wszystkich ww. szczegółów, jak i ich wzajemnych zależności i współdziałania może zagwarantować hodowcy i producentowi sukces finansowy.

Autor:
Marek Gasiński, Wytwórnia Pasz Lira