Przygotowanie knura do eksploatacji. Część 2 - trening, początki eksploatacji

Data publikacji: 2021-02-09

Jedną z ważniejszych przyczyn zaburzeń w rozrodzie trzody chlewnej jest brak popędu płciowego lub obniżone libido u knurów. Nie zawsze jednak przyczyn takiego stanu rzeczy należy upatrywać w zachowaniu i funkcjonowaniu organizmu samca. Często przyczyny są bardzo złożone, a czasem, wręcz odwrotnie – bardzo prozaiczne…

Przez wiele lat wszystkie osobniki trafiające do stacji unasieniania nie posiadały, poza hodowlanymi, żadnych innych dokumentów stwierdzających ich status zdrowotny ani przygotowanie do rozrodu i użytkowania ich w stacjach knurów. Początek lat dziewięćdziesiątych to okres gwałtownego i powszechnego zainteresowania inseminacją loch. Przyniósł on wiele, od dawna wyczekiwanych, zmian szczególnie w zakresie poprawy i dalszej dbałości o najwyższy status zdrowotny tych elitarnych stad.

A także, co najważniejsze, stopniowo został wprowadzony obowiązek poświadczania przydatności rozpłodowej knurów. Był to dokument stwierdzający, iż dany osobniki przeszedł z wynikiem pozytywnym trening w zakresie wspinania się na fantom i oddawania nasienia. Oraz, że pozyskane od niego nasienie spełniało choćby minimalne parametry określające jego przydatność do inseminacji. Ułatwiło to i usprawniło znacznie eksploatację knurów w stacjach unasieniania loch, ale przede wszystkim, pozwoliło to na zaoszczędzenie ogromnej ilości czasu na treningi knurów. Szczególnie dotyczyło to knurów nabywanych z hodowli tzw. wielkostadnych, w których zwierzęta utrzymywane były wyłącznie w kojcach zbiorowych. Była o tym mowa w pierwszej części tego materiału.

Knury zwlekające ze skokiem lub „odmawiające” wspięcia się na fantom mogą, szczególnie w profesjonalnych stacjach produkcji nasienia knurów, stanowią poważny problem. Zwłaszcza wówczas kiedy w krótkim czasie należy pobrać, rozrzedzić i wysłać klientom dużą liczbę zamówionych dawek. Dobrze przygotowany i wytrenowany knur potrzebuje nie więcej niż 10 - 15 minut od chwili doprowadzenie go do maneżu do momentu wspięcia na fantom. Spadek aktywności seksualnej knurów może być przyczyną jednego lub kilku przedstawionych poniżej czynników:

• stresu spowodowanego warunkami klimatycznymi
• problemami zdrowotnymi zwierzęcia
• nadmierną eksploatacją, szczególnie młodych i niedojrzałych w pełni knurów
• nieprawidłowym żywieniem
• problemami natury psychologicznej (stres, złe traktowanie podczas pobierania nasienia, nieodpowiednia obsługa)
• masturbacją
• niewłaściwą konstrukcją lub wielkością fantomu.

Zachowania seksualne knurów koordynowane są przez centralny układ nerwowy, oraz wydzielane przez gonady męskie hormony płciowe - androgeny. Pomimo usilnych prób stworzenia ze świni domowej zwierzęcia asezonowego, w aktywności rozrodczej współczesnych ras świń obserwuje się sezonowe zmiany w zachowaniu zwierząt obu płci. Takie charakterystyczne, sezonowe uwarunkowania są wciąż bardzo wyraźnie uwidocznione w biologii ich dzikich przodków. Sezonowy wzorzec aktywności seksualnej świń przejawia się przede wszystkim obniżeniem popędu płciowego w okresie letnim oraz niskim poziomem androgenów w krwi.

Oczywistą konsekwencją tego jest wzrost liczby nie zakwalifikowanych do rozrzedzania ejakulatów, charakteryzujących się spadkiem ruchliwości i wzrostem liczby morfologicznie zmienionych plemników. W okresie wysokich temperatur obserwuje się dość wyraźne różnice w reagowaniu na podwyższenie temperatury otoczenia pomiędzy poszczególnymi knurami, zjawisko to określa się mianem odporności cieplnej zwierząt.

Komfortowe utrzymanie knurów wymaga zapewnienia rozpłodnikom optymalnych warunków środowiskowych. Dotyczy to m.in. zagwarantowania samcom bardzo dobrego chłodzenia i odpowiedniej cyrkulacji powietrza, pamiętać jednak należy, że ochładzanie powietrza jest związane z napływem chłodnego powietrza i wzrostem wilgotności względnej.
Jednakże, oba te czynniki muszą być stale kontrolowane. Wzrost temperatury otoczenia powyżej 32º C nie powoduje nadmiernych zmian w jakości nasienia jeżeli wilgotność względna powietrza nie przekracza 70%. Natomiast przy wilgotności względnej powyżej 70% już nieco niższe temperatury 26-29 ºC mogą wywołać natężenie zmian w budowie morfologicznej plemników (Pejsak, 2002).

Poniżej zestawiono wybrane parametry charakteryzujące pomieszczenia dla knurów użytkowanych w inseminacji:

• Optymalna temperatura: 12 – 15⁰ C
• Wilgotność: 60 – 75 %
• Prędkość przepływu powietrza: 0,5 – 0,2 m/sek.
• Wymiana powietrza latem: 100 m³/h/szt.
• Wymiana powietrza zimą: 20 m³/h/szt.
• Poziom hałasu: 85 dB

Należy pamiętać także, że stres spowodowany podwyższoną temperaturą otoczenia trwale lub okresowo upośledza proces spermatogenezy – proces dojrzewania plemników.

Plemniki niedojrzałe są dużo bardziej wrażliwe na negatywny wpływ nawet niezbyt silnego stresu niż, przebywające już w najądrzach plemniki dojrzałe. Skutki jego oddziaływania zależne są od czasu trwania czynnika stresogennego oraz jego natężenia. Dla przykładu kilkudniowe wahania temperatur w pomieszczeniach dla knurów (i związane z tym kilkudniowe podwyższenie ciepłoty ciała knurów) może doprowadzić do zaburzeń w procesie spermatogenezy, czego efektem jest pogorszenie jakości pozyskiwanych ejakulatów.

Skutki działania stresu uwidaczniają się, w tym wypadku, dopiero po ok. 2-3 tygodniach od chwili jego zadziałania a poprawa jakości nasienia następuje po kolejnych 2-3 tygodniach (Pejsak, 2002).

Problemy fizyczne i zdrowotne mogą być spowodowane nadmierną ruchliwością knura i nadwyrężaniem kończyn tylnych podczas czynności pobierania nasienia. Kolejnymi przyczynami niechęci do wspinania się samców na fantom mogą być bóle w kręgosłupie, kończynach tylnych i racicach lub ogólna wątłość muskulatury zwierzęcia. Często zmiany te są wręcz niewidoczne. Można je zauważyć dopiero podczas długiej i wnikliwej obserwacji zachowania zwierzęcia. Co ważne, nie tylko podczas próby pozyskania od niego nasienia ale również w okresie tzw. spoczynku.

Innymi przyczynami natury zdrowotnej, której efektem jest bark zainteresowania fantomem mogą być schorzenia układu krążenia. Także różnego rodzaju infekcje lub nawet chwilowa, z pozoru niegroźna niedyspozycja zwierzęcia może zmniejszyć zainteresowanie knura fantomem.

Młode knury (8 -12 miesiąca życia) powinny być eksploatowane z rozwagą i zaleca się wykorzystywanie ich nie częściej niż trzy razy w ciągu dwóch tygodni (optymalne przerwy w pozyskiwaniu nasienia to okres 5-7 dni). Dorosłe knury (powyżej 12 miesiąca życia) także nie powinny być nadmiernie eksploatowane. Właściwym jest pobieranie nasienia dwa razy w ciągu tygodnia. Trzykrotne pobieranie w ciągu jednego tygodnia powinno być wykonywane tylko przez krótki okres czasu. Zmiany składu plazmy nasienia związane ze zbyt częstą eksploatacją mogą mieć bardzo istotny wpływ na przeżywalność plemników podczas późniejszego przechowywania nasienia.

Niewłaściwie zbilansowane, zbyt obfite żywienie knurów powoduje szybki wzrost masy ciała rozpłodników, a w konsekwencji wyraźne obniżenie popędu płciowego. Utrzymanie knurów w poprawnej kondycji ciała jest bardzo ważne nie tylko ze względu na popęd płciowy knura, ale także na jakość produkowanych plemników. Zmniejszenie ilości produkowanego nasienia przy jednoczesnym pogorszeniu jego jakości może nastąpić w konsekwencji zbyt ubogiego poziomu białka i tłuszczu w paszy. Ma to miejsce zwłaszcza wówczas, kiedy temperatura w pomieszczeniach dla knurów spada poniżej 200C.

Ważnym czynnikiem warunkującym libido knurów mogą być również problemy psychologiczne. Zbyt długie izolowanie knurów w okresie dojrzałości płciowej, negatywne doświadczenia z okresu treningowego młodych knurów, złe obchodzenie się ze zwierzętami mogą również osłabić prawidłowe reakcje knura związane z wspinaniem się na fantom. Rozwiązaniem jest podawanie knurom z zaburzeniami popędu płciowego testosteronu. Takie działanie przyniesie z pewnością istotną poprawę zachowań seksualnych i zwiększy zainteresowanie fantomem, ale tylko na krótki okres. Jeżeli testosteron podawany będzie knurom przez zbyt długi czas może doprowadzić do trwałych zaburzeń w procesie spermatogenezy lub do całkowitego ustaniu procesu wytwarzania i rozwoju plemników.

Sporadycznie u knurów, które są zbyt rzadko wykorzystywane do pobierania nasienia można zaobserwować zjawisko masturbacji. Dotyczy ono wyłącznie knurów o nieco ponad przeciętnym popędzie płciowym. Knury te wymagają pobierania od nich nasienia z większą częstotliwością. Jeżeli pomimo zwiększonej częstotliwości pozyskiwania nasienia od takich knurów, zwierzęta nie zaprzestają masturbowania się należy je eliminować ze stada. Pozyskiwane od nich nasienie będzie zawsze nasieniem o nieco obniżonych parametrach , a co gorsze, zachowania te mogą spowodować wystąpienie zjawiska masturbacji u knurów w sąsiednich kojcach.

Jeszcze inną przyczyną niechęci do wspinania się jest używanie źle skonstruowanego (zbyt niskiego lub zbyt wysokiego, bez możliwości regulacji tych ostatnich) fantomu. Wadliwy fantom może mieć niewłaściwą wysokość lub kształt, co w konsekwencji może doprowadzić do odgnieceń i bolesności okolicy mostkowej klatki piersiowej knura. Szczególnie młode knury cierpią z powodu nieprawidłowo wykonanych fantomów.

Gdy są one zbyt szerokie i powodują u zwierzęcia rozciąganie się jego łopatek. Spowoduje to w konsekwencji bardzo silny ból i niechęć rozpłodnika do oddawania kolejnych skoków. Zjawisko to można zaobserwować podczas pozyskiwania nasienia. Knury przesuwają się z boku na bok lub usiłują położyć jedną nogę na szczycie fantomu i unoszą się wówczas próbując uwolnić się od ucisku. Poprawną wysokością dla większości knurów jest fantom podniesiony na wysokość dolnego punktu łopatki.

Marek Gasiński, specjalista ds. żywienia trzody chlewnej, Wytwórnia Pasz LIRA

Miesięcznik Trzoda Chlewna, listopad 2020